
است.
2-4-2-5 مواد فریمغناطیس
فریمغناطیس شکل خاصی از پادفرومغناطیس است که در آن گشتاورهای مغناطیسی در جهت موازی و عکس یکدیگر قرار گرفتهاند، اما با یکدیگر برابر نیستند و به صورت کامل یکدیگر را حذف نمیکنند. در مقیاس ماکروسکوپی، مواد فریمغناطیس همانند فرومغناطیس بوده و دارای مغناطش خودبهخودی در زیر دمای کوری بوده و دارای منحنی پسماند میباشند[23و24]. شکل 2-2 فازهای مغناطیسی را نشان میدهد.
شکل 2-2 فازهای مغناطیسی، الف) پارامغناطیس، ب) فرومغناطیس، ج) پادفرومغناطیس، د) فری مغناطیس [24].
دو خاصیت مهم و کلیدی مواد مغناطیسی دمای کوری و هیستروسیس مغناطیسی است. جفت شدگی تبادلی و بنابراین انرژی تبادلی هیسنبرگ مستقیماً با دمای کوری (Tc) مواد فرو و فریمغناطیس در ارتباط است. در کمتر از دمای Tc، ممان مغناطیسی همان جهت بلوروگرافی ویژهی محور صفر این مواد است. این محور در نتیجهی جفتشدگی این اسپین الکترون و ممنتوم زاویهای اوربیتال الکترون ایجاد میشود.
از آنجایی که مواد فرومغناطیسی مواد جالبی بر حسب کاربردهایشان هستند، خواص آنها باید به طور کمی اندازهگیری شود و حلقهی پسماند خواص مغناطیسی جالبی را در این مواد آشکار میکند. یک حلقهی پسماند را میتوان با قراردادن نمونه در یک مغناطیسسنج و پاسخ ماده (M,?) به میدان مغناطیسی اعمالی (H) اندازهگیری کرد. چندین کمیت ممکن است از روی حلقهی پسماند بهدست آید.
اشباع مغناطیسی (Ms) یا اشباع مغناطیسی ویژه (?s) مواردیاند که مقدار مغناطیسشدگی را وقتی که همه دوقطبیها در جهت میدان مغناطیسی اعمالی مرتب شدهاند نشان میدهد.
مغناطیس باقیمانده (Mr) مغناطیسشدگی نمونه در میدان مغناطیسی صفر است و نیروی بازدارندگی (Hc)، نیرویی از میدان مغناطیسی است که برای تغییر مغناطیسشدگی باقیمانده نیاز است. تغییر بایاس میدان (HE)، مقدار جابجایی از مرکز حلقهی پسماند را نشان میدهد.
2-4-5 حلقه پسماند
وقتی به یک ماده مغناطیسی، میدان مغناطیسی اعمال شود، مغناطش محیط سریع افزایش مییابد، با افزایش مقدار میدان اعمالی، شتاب افزایش و مغناطش کاهش مییابد، این کاهش شتاب ادامه مییابد تا مغناطش به مقدار اشباع خود Ms برسد [25].
تغییرات مغناطش مواد مغناطیسی در هنگام کاهش میدان، از رفتار قبلی خود تبعیت نمیکند، بلکه به خاطر ناهمسانگردی مغناطیسی در محیط، مقداری انرژی را در خود ذخیره میکنند. بنابراین وقتی میدان اعمالی در محیط صفر شود، مغناطش در ماده صفر نشده و دارای مقدار خاصی است که به آن مغناطش پسماند Mr گفته میشود. با کاهش بیشتر میدان به سمت مقادیر منفی، خاصیت مغناطیسی القا شده به تدریج کاهش مییابد و با رسیدن شدت میدان به یک مقدار منفی خواص مغناطیسی ماده کاملا از بین میرود. این میدان مغناطیسزدا را با Hc نشان میدهند و به نیروی ضد پسماند44 یا وادارندگی مغناطیسی معروف است. پسماند یا نیروی وادارنده عبارتست از میدان معکوسی که برای کاهش مغناطش به صفر نیاز است. با کاهش بیشتر شدت میدان، القای مغناطیسی منفی میشود و در نهایت به مقادیر اشباع منفی خود میتواند برسد. افزایش مجدد شدت میدان به سمت مقادیر مثبت، حلقه پسماند را مطابق شکل 2-3 کامل میکند. مغناطیسهای دائمی غالبا در ربع دوم حلقه پسماند خود، مورد استفاده قرار میگیرند [26].
شکل 2-3 حلقه پسماند ماده فرو مغناطیس [26].
مواد مغناطیسی از نظر رفتار آنها در میدان مغناطیس دو گروه تقسیم میشوند:
الف) مواد مغناطیس نرم
مواد مغناطیسی نرم با اعمال میدان مغناطیسی کوچک به راحتی مغناطیده میشود و با قطع میدان سریعاً گشتاور مغناطیسی خود را از دست میدهند. به عبارتی این مواد دارای نیروی وادارندگی پایین، اشباع مغناطیسی بالا و گشتاور پسماند پایین هستند.
مواد مغناطیس نرم در جاهایی که به تغییر سریع گشتاور مغناطیسی با اعمال میدان مغناطیسی کوچک نیاز است مانند موتورها، حسگرها، القاگرها و فیلترهای صوتی مورد استفاده قرار میگیرد.
ب) مواد مغناطیس سخت
مواد مغناطیس سخت موادیاند که به راحتی مواد مغناطیس نرم، مغناطیده نمیشوند و به میدان مغناطیسی اعمالی بزرگتری جهت مغناطیده کردن آنها نیاز است. این مواد گشتاور مغناطیسی را تا مدتها پس از قطع میدان حفظ میکنند. همچنین دارای اشباع مغناطیسی، گشتاور پسماند و نیروی وادارندگی بالایی هستند. ساخت یا پخت این مواد در میدان مغناطیسی، ناهمسانگردی مغناطیسی را در این مواد افزایش میدهد که حرکت دیواره حوزهها را سختتر میکند و نیروی وادارندگی را افزایش میدهد. این امر میتواند تولید مادهی سخت مغناطیسی بهتری را تضمین کند. کاربرد این مواد در آهنرباهای دائمی و حافظههای مغناطیسی است [26].
شکل 2-4 حلقه پسماند در مواد فرومغناطیس نرم و سخت[26].
2-5 فریت
فریت به آن دسته از مواد مغناطیسی اطلاق میشود که جزء اصلی تشکیل دهندهی آنها اکسید آهن است و دارای خاصیت فریمغناطیس می باشند (آرایشی از فرومغناطیس) و پارامترهای مغناطیسی مطلوبی نظیر ضریب نفوذپذیری مغناطیسی بالا از جمله اصلیترین خصیصههای آنها به شمار میرود. بدین جهت کاربردهای بسیار وسیعی را در زمینه صنایع برق، الکترونیک، مخابرات، کامپیوتر و… به خود اختصاص دادهاند.
یکی از انواع فریتها نوع اسپینلی آن است، فریتهای اسپینلی با فرمول عمومی 2-o2+A3+B که در آن 2+A و 3+B به ترتیب کاتیونهای دو و سه ظرفیتی مییاشند.
فریتها دارای خاصیت فریمغناطیس میباشند نظم مغناطیسی موجود در فریمغناطیسها ناشی از برهمکنشهای دو قطبیهای مغناطیسی نیست بلکه ناشی از برهمکنش تبادلی است در برهمکنش تبادلی همپوشانی اوربیتالهای اتمی مد نظر میباشد در فریتها برهمکنش تبادلی ناشی از همپوشانی الکترونهای اوربیتال d3 یونهای A و B و الکترونهای اوربیتالP 2 یونهای اکسیژن است. و قدرت این برهمکنش تبادلی است که خاصیت مغناطیسی نمونه را رقم میزند.
2-6 خلاصه
در این فصل به شیمی آئروژل و دو روش بالا به پایین و پایین به بالای تولید نانوذرات اشاره شد. سپس خاصیت مغناطیسی مواد و فازهای مغناطیسی ممکن برای مواد مغناطیسی بررسی شد. پس از آن توضیح کوتاهی در مورد حلقهی پسماند و موارد قابل اندازهگیری از آن گفته شد و در نهایت مختصری از مواد فریتی بیان گردید.
فصل سوم
ساخت آئروژل و کاربردهای آن
مقدمه
سیلیکا آئروژلها به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد، هم در علم و هم در تکنولوژی توجه زیادی را به خود اختصاص دادهاند. آئروژلها از پیشماده مولکولی با روشهای مختلف و تکنیکهای خشک کردن متفاوت برای جایگزینی منافذ مایع با گاز همراه با حفظ شبکهی جامد، تهیه میشوند. [27]
علیرغم تمامی تلاشهای قابل توجهی که در این زمینه صورت گرفته است، چالشهای اصلی تحت کنترل عوامل یکنواختی(همگنی)، بارگذاری، اندازه و توزیع نانوذرات در شبکهی میزبان آلی باقی ماندهاست، در عوض این شبکهی میزبان به طور مستقیم ویژگیهای الکتریکی، نوری، مغناطیسی و کاتالیزوری مواد نانوکامپوزیت را حفظ میکند.
3-1 سنتز آئروژل با فرآیند سل-ژل
تفاوت در ویژگیهای شیمیایی پیشمادهها برای فاز نانو (معمولاً نمک فلزی) و برای ماتریس آلی (عموماً الکوکسیدها) موضوع مهمی هستند، چرا که پارامترهای فرآیند سل-ژل بر روی هیدرولیز و چگالش هر کدام از این پیشمادهها تأثیر متفاوتی دارد [28]. هر چند این موضوع مسالهی مهمی در طراحی هر نانوکامپوزیت سل-ژل است اما در رابطه با آئروژلها حیاتیتر میباشد، زیرا نیازمند جایگزین شدن حلال موجود در ژل (معمولاً اتانول یا متانول در الکوژل45 و آب در آکوژل46) با تغییر حلال و در نهایت حذف کردن به وسیلهی استخراج حلال فوق بحرانی است. مرحله خشک کردن فوق بحرانی، بسته به این که الکل یا کربن دی اکسید به صورت فوق بحرانی تخلیه شود (به ترتیب نیازمند حرارتی در حدود 350 و 40 درجهی سانتیگراد است). این مرحله مسائل دیگری درباره حلالیت پیشمادهها و پایداری حرارتی در شرایط خشک کردن فوق بحرانی را مطرح میکند [29]. استراتژیهای مختلف اتخاذ شده برای سنتر نانوکامپوزیتهای آئروژل، بسته به اینکه فاز نانو (یا پیشمادهی آن) در حین یا بعد از فرآیند سل-ژل اضافه شود، دو رویکرد کلی دارند.
روش اول شامل هیدرولیز و ژل شدن نانوذرات و ماتریس پیشماده و ژل شدن ماتریس پیشماده به همراه شکلگیری نانوذرات است. مزیت این روش تولید موادی با بارگذاری نانوذرات قابل کنترل است. از طرفی، چندین اشکال در مورد آن مطرح است. برای بهدست آوردن ژل دارای چند ترکیب همگن شرایط سنتز باید به صورت دقیق انتخاب شود و پیشمادههای نانوذرات و همچنین عوامل پوشش دهی موردنیاز در شکلگیری نانوذرات کلوئیدی ممکن است بر سنتز سل-ژل ماتریس تأثیر بگذارد.
روش دوم شامل روشهای مبتنی بر اضافه کردن فاز نانو بعد از فرآیند سل-ژل است و باید ساختار متخلخل و مورفولوژی ماتریس را حفظ کند. این روشها شامل تلقیح فاز نانو با اشباع، تهنشینی و روش رسوبگذاری بخار شیمیایی میباشد. طرحواره روشهای مختلف برای شیمی سنتز نانوکامپوزیت آئروژل در شکل 3-1 نشان داده شده است.
هرچند این روشها نیز دارای دو اشکال عمده هستند: یکی همگنی ضعیف ترکیب نانوکامپوزیت تولیدشده، دیگری ترد و شکننده بودن آئروژلها. اتصال فلز در یک ماتریس با گروههای هماهنگ اصلاح شده است و غوطهور کردن الکوژل و آکوژل در محلول قبل از خشک کردن فوق بحرانی، به ترتیب به عنوان راهحلهایی برای غلبه بر کاستیهای گفته شده است. رسوب نانوذرات از فاز بخار، بر خلاف روشهای تلقیح مرطوب، ماتریس متخلخل را تغییر نمیدهد و تضمین میکند که فاز مهمان در سراسر ماتریس توزیع خواهد شد [30].
شکل 3-1 طرحوارهای از روشهای مختلف برای شیمی سنتز نانوکامپوزیت [33].
3-2 شکلگیری ژل خیس
ژلهای سیلیکا به طور عمومی با هیدرولیز و واکنش چگالش پیشماده سیلیکا بهدست میآیند. ماتریس سیلیکای نهایی متخلخل است و حفرههای ژل با حلال جانبی هیدرولیز و واکنش پلیمریزه شدن پر شده است. اگر ترکیب محلول بهتواند از ژل خیس بدون سقوط قابل ملاحظه ساختار خارج شود، آئروژل شکل میگیرد [31].
روش سل-ژل شامل یک یا چند پیشماده سیلیکون است که متداولترین آنها TEOS47 و TMOS48 میباشند و داراری چهار گروه الکوکسید شناخته شده در آرایش چهار وجهی در اطراف اتم سیلیکون مرکزی است. واکنش هیدرولیز در چهار جهت اتفاق میافتد و منجر به پیوند Si-O-Si میشود و یک مادهی کپهای که ترکیبی از 2SiO را میدهد. اگر یکی از شاخههای الکوکسید اتم سیلیکون توسط گروه عاملی مختلفی که قادر نیست تحت واکنش چگالش قرار گیرد، جایگزین شود گروه عاملی با پیوند کووالانسی به اتم سیلیکون درون ماتریس ژل باقی خواهد ماند. الکوکسیدهای فلزی به راحتی با آب واکنش میدهد و بر حسب میزان آب و حضور کاتالیست، عمل هیدرولیز ممکن است کامل انجام شود.
ملکولهای شکلگرفته آلی-فلزی به مرور زمان بزرگ میشوند و به صورت یک ساختار پیوسته در داخل مایع در میآیند. این ساختار پیوسته که حالت الاستیک دارد، ژل گفته میشود [32].
به طور کلی شکلگیری محلول پایدار الکوکسید یا پیشمادههای فلزی حل شده مرحله اول فرآیند تهیه آئروژل است. این محلول همگن بهدست آمده در مرحله دوم به علت وجود آب هیدرولیز 49شده و سل یکنواختی را ایجاد میکند. در